Άρθρο 9
Αφαίρεση οργάνων από θανόντα δότη
1. Η αφαίρεση ενός ή περισσοτέρων οργάνων από θανόν πρόσωπο πραγματοποιείται εφόσον είναι ενήλικο και συντρέχουν οι προϋποθέσεις της επόμενης παραγράφου…
2. Η αφαίρεση ενός ή περισσοτέρων οργάνων από ενήλικο, θανόν πρόσωπο πραγματοποιείται εφόσον, όσο ζούσε δεν είχε εκφράσει την αντίθεσή του σύμφωνα με την παράγραφο 3. Πρόκειται για την «εικαζόμενη συναίνεση». Θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη σκοπιμότητα της διάταξης αυτής.
3. Στον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων τηρείται αρχείο όπου καταχωρούνται οι δηλώσεις των πολιτών περί αντίθεσής τους στην αφαίρεση οργάνων τους μετά θάνατον. Κάθε ενήλικος πολίτης μπορεί να αποστέλλει στον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων σχετική δήλωσή του, με βεβαιωμένο το γνήσιο της υπογραφής.
Με λίγα λόγια θα είμαστε, απ’ όταν βγει το ΦΕΚ, όλοι με το στανιό, μετά θάνατον δότες οργάνων. Το ζήτημα εδώ είναι πολύ λεπτό και άπτεται της ελεύθερης βούλησης του ατόμου, θρησκευτικών πεποιθήσεων, ωφελιμιστικών κριτηρίων, βιοηθικής και πιθανόν πάει παραπέρα.
Το νεκρό σώμα ανήκει στον αποθανόντα και τους οικείους του ή στο κράτος;
Ποιος εικάζει και με ποια κριτήρια, σε μια άκρως εμπορευματοποιημένη κοινωνία;
Εάν σήμερα το κράτος (ποιοι άραγε είναι το κράτος;), αποκτά ιδιοκτησία επί των νεκρών σωμάτων με το έτσι θέλω, ποιος του απαγορεύει αύριο να τη διεκδικήσει και επί των ζωντανών, αν δεν την έχει ήδη, έμμεσα;
Τα ερωτήματα που γεννώνται πολλά, όμως πιο ενδιαφέρων είναι το γεγονός πως παρόμοια νομοθετική ρύθμιση είχε προταθεί ξανά το 2005, πάλι από πασόκους, ως πρόταση νόμου βουλευτών της αντιπολίτευσης. Τότε δεν πέρασε, δε γνωρίζω το πώς και το γιατί, όμως σήμερα, κατά πάσα πιθανότητα, η έντονη αυτή πασοκική εμμονή, θα γίνει νόμος του κράτους τους. Η αιτιολόγησή τους και στις δύο περιπτώσεις ίδια, χωρίς εμένα προσωπικά να με πείθει. Πιο πολύ μου θυμίζει το ‘αρχαίο ρητό’:
ο δρόμος προς την κόλαση είναι στρωμένος με τις καλύτερες πασοκικές-σοσιαλδημοκρατικές προθέσεις.
Μία ενδιαφέρουσα τοποθέτηση στην πρόταση νόμου του 2005 και την πασοκική φούρια για ‘εικαζόμενη συναίνεση’, έδωσε η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής:
Η Επιτροπή κρίνει ότι η ενδεχόμενη καθιέρωση του συστήματος της "εικαζόμενης συναίνεσης", για την εξασφάλιση μοσχευμάτων από νεκρούς δότες, θα δυσκολέψει μάλλον, παρά θα διευκολύνει αυτόν τον σκοπό.
Οι μεταμοσχεύσεις σήμερα βασίζονται στον θεσμό της δωρεάς οργάνων και ακριβώς γι’ αυτό περιβάλλονται με ιδιαίτερη κοινωνική αίγλη. Αν, στον θεσμό της δωρεάς, υποκατασταθεί μια απόλυτη κρατική επιταγή που επιβάλλει την αφαίρεση των οργάνων, αγνοώντας τα πρόσωπα που συνδέονται με τον νεκρό, αλλά ακόμη και τα συναισθήματα όσων είχαν την ευθύνη της υγείας του, οι μεταμοσχεύσεις μοιραία θα στερηθούν αυτή την αίγλη.
Το αποτέλεσμα θα είναι, τελικά, η μεν "εικαζόμενη συναίνεση" να παραμείνει πρακτικά ανεφάρμοστη (αφού κανείς ιατρός δεν είναι πιθανόν να προβεί σε αφαίρεση οργάνων, χωρίς τη συναίνεση των συγγενών), η δε Πολιτεία να κινδυνεύσει να επαναπαυθεί σε ένα απλό θεσμικό "πυροτέχνημα". Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με ανακοινώσεις σε διεθνή fora, η "εικαζόμενη" δεν έχει εφαρμοσθεί ποτέ σε χώρες που ήδη την έχουν καθιερώσει νομοθετικά (π.χ. Ισπανία), αντίθετα και εκεί το σύστημα βασίζεται στην (εξαιρετικά επιτυχημένη) πολιτική ενθάρρυνσης της δωρεάς οργάνων.
Επομένως, η Επιτροπή δεν θεωρεί πρόσφορο μέτρο ούτε την καθιέρωση της "εικαζόμενης συναίνεσης", σύμφωνα με το περιεχόμενο της κατατεθείσας πρότασης νόμου.
Πιστεύω πως το ίδιο ακριβώς ισχύει και σήμερα, αν και είμαι σίγουρος πως με τη βοήθεια των ‘πρόθυμων συμμάχων του αυτονόητου’ θα γίνει σύντομα νόμος του κράτους τους.
Τρεις ενδιαφέρουσες θέσεις πάνω στο θέμα της εικαζόμενης συναίνεσης που διάβασα πρόσφατα:
Ο εκφασισμός της δημόσιας ζωής δεν έχει τέλος. Δεν τους φτάνει που μας κατέστησαν φτηνό εργατικό δυναμικό, τώρα θέλουν και το πτώμα μας! Βλέπουν την κοινωνία σαν τεράστια μάντρα ανταλλακτικών και τα σώματά μας τρακαρισμένα αυτοκίνητα.
Η κυβέρνηση αυτή έχει φτάσει στο σημείο να καταργήσει και αυτό το habeas corpus ("το σώμα μου είναι δικό μου", σε ελεύθερη μετάφραση), κατάκτηση του 13ου αιώνα! Εκτός από την παραβίαση του σώματος του νεκρού, υποχρεώνει και τους συγγενείς, μέσα στη θλίψη τους, να υποστούν και τον εξευτελισμό του (αθέλητου) κατατεμαχισμού και διάθεσης της σωρού του. Το άλλοθι της "δήλωσης αντίθεσης" είναι, ως συνήθως, υποκριτικό. Λίγοι θα επιλέξουν να εμπλακούν, ακόμα κι αν θεωρήσουμε ότι θα είναι όλοι ενημερωμένοι, σε μια τέτοια γραφειοκρατική διαδικασία, και μάλιστα σε συνθήκες αγωνιώδους μάχης για βιοπορισμό. Οι πολλοί θα αφήσουν τα πράγματα ως έχουν, ακόμα κι αν δεν επιθυμούν να γίνουν δότες. Εξ άλλου, πιστεύετε ότι τα νοσοκομεία κι οι μεγαλογιατροί θα εξετάσουν αν το θύμα που τους ήρθε από δυστύχημα είχε κάνει εν ζωή δήλωση αντίθεσης; Με τέτοια "ζουμερά" όργανα στη διάθεσή τους, και τον λήπτη να περιμένει στην εντατική;
Και ο νομικός κόσμος τι έχει να πει; Συνήθως είναι λαλίστατος όταν θίγονται τα συμφέροντά του. Η Αριστερά; Έχει λόγο, ή δεν το θέμα δεν έχει προβλεφθεί στη μαρξιστική θεωρία;
Για την ώρα συμπολίτες προσέχετε. Βλέπω να ξαμολιούνται οι μπράβοι των νοσοκομείων και των μεγαλογιατρών προς "παραγωγή δοτών"...
Τα μόνα όργανα που θα μείνουν στα αζήτητα θα είναι οι εγκέφαλοι των μελών της κυβέρνησης...
Υ.Γ. Γιατί η "Ε" έβγαλε το θέμα τόσο γρήγορα απ' το προσκήνιο, άρα και το σχολιασμό; Νομίζω ότι δικαιούμεθα απαντήσεως...
Με νομοσχέδιο που προωθεί το Υπουργείο Υγείας, το πρόβλημα της δωρεάς οργάνων επιχειρείται να αντιμετωπισθεί με μια επέμβαση στην αυτοδιάθεση του ατόμου. Ενώ μέχρι τώρα δωρητής οργάνων γινόταν το άτομο με σχετική δήλωσή του, αυτό αντιστρέφεται. Το νομοσχέδιο θα καθιστά κάθε άτομο ex lege δότη οργάνων μετά το θάνατό του, εκτός αν εν ζωή είχε ασκήσει σχετική προσφυγή αντίταξης, στον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων.
Η αντιστροφή αυτή θέτει σημαντικά νομικά ζητήματα βιοηθικής, όπως και κάθε περιορισμός ή "αναδιατύπωση" της αυτοδιάθεσης του ατόμου. Η συγκατάθεση αποτελεί ένα κομβικό ζήτημα όσον αφορά την ελεύθερη χρήση στοιχείων της προσωπικότητας, σε όλο τον ορίζοντα των νομοθεσιών που αφορούν την επιτρεπόμενη διάθεση: από τα προσωπικά δεδομένα (που η επεξεργασία του προϋποθέτει κατ' αρχήν την ενημερωμένη συγκατάθεση) και την πνευματική ιδιοκτησία (που η συναίνεση του δημιουργού αποτελεί νόμιμη βάση για την χρήση του έργου), μέχρι το γενικό αστικό δίκαιο (έγκριση - συναίνεση) αλλά και το ποινικό δίκαιο, όπου η συγκατάθεση σε πράξεις που αλλιώς θα θεωρούνταν προσβολές, αποτελεί λόγο απαλλαγής για ορισμένα αδικήματα.
Η θετική συγκατάθεση είναι το σύστημα "opt-in": όταν επιλέγεις με δική σου πρωτοβουλία την διάθεση στοιχείων της προσωπικότητάς σου. Αυτό είναι το σημερινό σύστημα για τους δότες οργάνων. Το αντίστροφο σύστημα είναι το "opt-out": τα όργανα διατίθενται αυτοδικαίως, εκτός αν έχεις αντίρρηση και την έχεις ασκήσει εν ζωή. Μπορεί να ακούγεται το ίδιο, αλλά δεν είναι. Αν περάσει αυτή η νομοθεσία, το νεκρό σώμα θα ανήκει κατ' αρχήν στο κράτος, και η ελεύθερη βούληση θα είναι μια εξαίρεση κι όχι ο κανόνας. Εκτός των άλλων, πρόκειται για ένα πιεστικό μέτρο που ενέχει από τη φύση του μια υφέρπουσα, αλλά σοβαρή κοινωνική αποδοκιμασία για όσους δηλώσουν "opt-out": αφού ο νόμος "κανονικό" θεωρεί το κοινωνικώς αναγκαίο (δηλαδή την αντιμετώπιση της έλλειψης μοσχευμάτων), το άτομο θα διστάσει να εκφράσει ελεύθερα τη γνώμη του για "opt-out", αναλογιζόμενο τελικά τις παρενέργειες, αλλά και το μεγάλο ηθικό δίλημμα στο οποίο μας θέτει με το ζόρι η Πολιτεία.
Τέτοια πιεστικά διλήμματα όμως, σε μια δημοκρατική κοινωνία, δεν επιτρέπεται να τα επιβάλλει ο νομοθέτης. Η ίδια η έννοια της ελευθερία επιβάλλει η λήψη της απόφασης για δωρεά ή μη των οργάνων να γίνεται χωρίς προϋποθέσεις και μόνο με θετικό τρόπο, όχι ως εξαίρεση από τον κανόνα.
Επιθεώρηση Βιοηθικής, Τόμος Ι, Τεύχος Ι, Φθινόπωρο 2007/Χειμώνας 2008, ISSN: 1791 - 2598, σελ. 109-110.
P.S. Αυτό είναι το μόνο θέμα στο οποίο θα δώσω δίκιο στον Άνθιμο, τον Αμβρόσιο, τον Σεραφείμ και άλλους τραγόπαπες (αν κι από άλλη σκοπιά), αν φωνάξουν.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου