Πραγματικός Καπιταλισμός: θεωρία και πράξη

Αφού λοιπόν μας τελείωσε και επίσημα αυτές τις μέρες η εφαρμογή μεικτών οικονομικών συστημάτων στην Ελλάδα και επανερχόμαστε στις εποχές του αγνού, ανόθευτου, χωρίς ίχνη κρατικού παρεμβατισμού, καπιταλισμού. Αφού οι αγνές εκείνες εποχές του 19ου – αρχών 20ου αιώνα έχουν σιγά σιγά σβηστεί από τη συλλογική μνήμη των περισσοτέρων. Ας προσπαθήσουμε να γνωρίσουμε το φάντασμα που πλανιέται πάνω από την Ελλάδα αυτό τον καιρό. Με απλά λόγια, στην ιδεοληπτική του και πρακτική του μορφή, όπως το παρουσιάζει το γνωστό site howstuffworks. Απευθύνεται στο αμερικάνικο κοινό, αλλά κάνει και για την περίπτωσή μας.

Πραγματικός Καπιταλισμός: Η Ιδέα

Πριν τη βιομηχανική επανάσταση, χώρες όπως η Βρετανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν πραγματικές καπιταλιστικές οικονομίες. Με την εκβιομηχάνιση όμως, ήρθαν τα εργοστάσια-κάτεργα και οι κοινωνικές διαμαρτυρίες με αποτέλεσμα την κρατική παρέμβαση με τη μορφή του εργατικού δικαίου. Τότε ο πραγματικός καπιταλισμός έληξε.

[για αυτό και καταργούμε το εργατικό δίκαιο σήμερα]

Σήμερα, οι οικονομίες των χωρών που συνήθως αναφέρονται ως καπιταλιστικές είναι στην πραγματικότητα μικτές οικονομίες - συμπεριλαμβάνουν ορισμένες πτυχές του καπιταλισμού και ορισμένες πτυχές των σχεδιασμένων οικονομιών. Στον ανόθευτο καπιταλισμό, πράγματα όπως νόμοι για την παιδική εργασία, η κοινωνική ασφάλιση, πρακτικές κατά των διακρίσεων στις προσλήψεις και ο κατώτατος βασικός μισθός, δεν έχουν θέση. Ο καπιταλισμός απορρίπτει όλες τις παρεμβάσεις της κυβέρνησης στον οικονομικό τομέα.

[λόγο έχουν μόνο οι αγορές, απλά πράγματα]

Η βάση του καπιταλισμού είναι ο ατομικισμός. Το οικονομικό σύστημα πηγάζει από τα ανθρωπιστικά ιδεώδη του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού του 18ου αιώνα - πεποιθήσεις όπως ότι ο κάθε άνθρωπος είναι ατομικά μοναδικός και πολύτιμος. Αυτός ο τρόπος σκέψης αποτέλεσε κρίσιμη καμπή. Πριν από τον Διαφωτισμό, οι κυβερνήσεις δεν μιλούσαν για ανθρώπινα δικαιώματα. Αλλά σε αυτό το όραμα της ανθρωπότητας, μια κοινωνία που αποτελείται από άτομα μοναδικά που επιδιώκουν τα ατομικά τους συμφέροντα είναι κάτι το φυσιολογικό - χαρακτηρίζεται από πρόοδο, πνευματικό και κοσμικό πλούτου και ελευθερία. Τα άτομα δεν είναι απλώς ελεύθερα να επιδιώκουν ιδιοτελείς στόχους, επιβάλλεται να επιδιώκουν ιδιοτελείς στόχους.

[ατομικισμός, ιδιοτέλεια και live and let die]

Είναι εύκολο να δούμε πώς αυτή η αλλαγή στην κοινωνική συνείδηση έγινε η βάση του καπιταλισμού. Εάν η ιδιοτέλεια είναι καλή και ο προσωπικός πλούτος είναι ένας ιδιοτελής στόχος, τότε και ο διαδεδομένος προσωπικός πλούτος είναι καλό πράγμα. Και αν η ατομική ευημερία οδηγεί στη συνολική κοινωνική ευημερία, τότε ο ατομικός πλούτος οδηγεί σε ολικό κοινωνικό πλούτο.

[το μπουζούκι είναι όργανο, ο αστυνομικός είναι όργανο, άρα ο αστυνομικός είναι μπουζούκι]

Η προστιθέμενη φιλοσοφική άποψη που μετατρέπει την κοινωνική έννοια του ατομικισμού στην οικονομική έννοια του καπιταλισμού ήρθε από τον Adam Smith στα τέλη του 18ου αιώνα. Το βιβλίο του, «Μια έρευνα για τη φύση και τα αίτια του πλούτου των Εθνών», είχε βαθιά επίδραση στις οικονομικές αρχές. Πριν τον Smith, η οικονομική ιδιοτέλεια του ατόμου λογιζόταν ως αντιπαραγωγική ή τουλάχιστον μη συμβάλλουσα στην οικονομική ευημερία της κοινωνίας σαν σύνολο. Ο Smith διαφώνησε με αυτήν την πεποίθηση. Πρότεινε δύο έννοιες που έγιναν τελικά η βάση του καπιταλισμού:

• Επειδή η ιδιοτέλεια οδηγεί τους παραγωγούς να δημιουργούν ακριβώς αυτό που θέλει ο κόσμος, η επιδίωξη του προσωπικού κέρδους ωφελεί τελικά την κοινωνία.

• Μια οικονομία έχει ένα φυσικό σχέδιο. Αν αφεθεί στην τύχη της και απομακρυνθεί από πολιτικές, θρησκευτικές και άλλες επιδιώξεις, θα αυτορυθμιστεί. Όσο κανείς δεν ανατρέπει το σχέδιό της, η οικονομία θα λειτουργεί με τον τρόπο που υποτίθεται ότι πρέπει να λειτουργεί και όλοι θα ωφεληθούν.

Η γενική άποψη του Smith είναι ότι ένα "αόρατο χέρι" οδηγεί την οικονομία μέσω του συνδυασμού της ιδιοτέλειας, της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και του ανταγωνισμού. Η κατάληξη αυτής της φυσικής οικονομικής ισορροπίας είναι γενικευμένος κοινωνικός πλούτος. Με άλλα λόγια, ο καθένας ωφελείται.

[μαγεία, από το χάος προκύπτει τάξη]

Πραγματικός Καπιταλισμός: Η Πρακτική

Στο μοντέλο του Smith, υπάρχει μια φυσική οικονομική τάξη που παράγει το μεγαλύτερο καλό. Η κυβερνητική παρέμβαση διακόπτει αυτή τη φυσική τάξη. Η θεωρία του καπιταλισμού ξετυλίγεται κάπως έτσι:

• Υπάρχει η τάξη των ιδιοκτητών: Τα μέσα παραγωγής (κεφάλαιο) ανήκουν μόνο σε λίγους ανθρώπους (καπιταλιστές) που μπορούν να πληρώσουν γι’ αυτά. Τα σύγχρονα μέσα παραγωγής είναι πράγματα όπως οι μηχανές, τα εργοστάσια και η γη.

• Υπάρχει η εργατική τάξη: Ο λαός (εργάτες) χρησιμοποιεί το κεφάλαιο για την παραγωγή αγαθών και δεν έχει την κυριότητα των εν λόγω κεφαλαίων. Οι καπιταλιστές πληρώνουν τους εργάτες με μισθούς (χρήματα) και όχι με τα προϊόντα που παράγουν οι εργάτες. Οι εργάτες χρησιμοποιούν αυτά τα χρήματα να αγοράσουν τα προϊόντα που θέλουν. Με αυτόν τον τρόπο, κανείς που αγοράζει αγαθά (καταναλωτής) δεν έχει καμία πραγματική σχέση με τα προϊόντα αυτά.

• Ο ορθολογικός υπολογισμός κέρδους οδηγεί την παραγωγή: Οι καπιταλιστές προσπαθούν να κρίνουν την αγορά και προσαρμόζουν την παραγωγή αντίστοιχα, ώστε να πετύχουν το μέγιστο δυνατό κέρδος.

• Η κοινωνία αποτελείται από τους καταναλωτές: Επειδή οι άνθρωποι είναι αποσυνδεδεμένοι από τα αγαθά που παράγουν, η διαδικασία της αγοράς αγαθών και όχι της δημιουργίας, γίνεται ο κύριος τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι αυτοπροσδιορίζονται.

[δεν υπάρχουν άνθρωποι, μόνο καταναλωτές]

• Όσο περισσότερο κέρδος αποκομίζουν οι καπιταλιστές, τόσο περισσότερα αγαθά παράγουν. Όσο πιο πολλά εμπορεύματα παράγουν οι καπιταλιστές, τόσο χαμηλότερη είναι η τιμή των προϊόντων αυτών. Όσο χαμηλότερη είναι η τιμή των αγαθών, όλο και περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να τα αγοράσουν και τόσο υψηλότερο είναι το βιοτικό επίπεδο σε ολόκληρη την κοινωνία.

[αυτό γιατί δεν το έχω δει να δουλεύει πουθενά;]

Ο μόνος πραγματικός ρόλος της κυβέρνησης στον καπιταλισμό είναι η διατήρηση της ειρήνης και της τάξης, ώστε η οικονομία να μπορεί να λειτουργεί απρόσκοπτα. Αυτό το laissez-faire (πολιτική μη παρέμβασης) σύστημα οικονομίας στηρίζεται σε διασυνδεδεμένα, αυτορυθμιζόμενα δίκτυα παραγωγών, καταναλωτών και αγορών που λειτουργούν βασιζόμενες στις αρχές της προσφοράς και της ζήτησης.
[κράτος/κυβέρνηση = στρατός+αστυνομία, μέχρι εκεί]

Ουσιαστικά, όταν περισσότεροι άνθρωποι θέλουν κάτι, η προσφορά πέφτει και η τιμή ανεβαίνει. Όταν λιγότεροι άνθρωποι θέλουν κάτι, η προσφορά ανεβαίνει και η τιμή πέφτει. Στο τέλος, είναι όλα σχετικά με την εξεύρεση τρόπου απόκτησης κέρδους. Το κέρδος προέρχεται από την απόκτηση ή την παραγωγή αγαθών για λιγότερο από ό, τι τα πουλάς. 

Τέλος, μία επιπλέον παράμετρος από την ορολογία του καπιταλισμού για το Finance Capitalism:

Είναι ένα οικονομικό σύστημα στο οποίο το προϊόν είναι το χρήμα αντί των αγαθών. Τα κέρδη προκύπτουν με τις αγοραπωλησίες ξένων νομισμάτων και χρηματοοικονομικά προϊόντα όπως οι μετοχές και τα ομόλογα.

[δηλαδή αέρας κοπανιστός]