Μ' άρεσε και το βάζω. Περιεκτικότατη και εύστοχη ανάλυση. Ο καθένας καλείται να διαδραματήσει τον ιστορικό του ρόλο. Αν τα καταφέρει, ο χρόνος θα δείξει. Από radical desire :
Οι εξελίξεις στο πεδίο του πολιτικού λόγου την εβδομάδα που πέρασε ήταν ραγδαίες και εντυπωσιακές, όσο ήταν και αυτές που καθόρισαν την ραγδαία επιδείνωση στο μέτωπο της οικονομίας. Η ανομοιογένεια μεταξύ των δύο μετώπων εξελίξεων μας επιτρέπει ήδη μια πρώτη θεωρητική διαπίστωση για την συστατική ετερογένεια που φανερώνεται στο δίπολο πολιτική-οικονομία.
Αν η πολιτική και η οικονομία είναι δύο σφαίρες που μπορούν να αλληλοεπηρεάζονται, είναι επίσης δύο σφαίρες των οποίων η αλληλεπίδραση είναι εφικτή μόνο υπό ορισμένες συνθήκες. Η οικονομία γνωρίζει μόνο δύο διαθέσεις και οι επιπτώσεις της εξαντλούνται σε αυτές: βελτίωση ή επιδείνωση, με την σταθερότητα να αποτελεί ένα είδος μεταβαλλόμενης ισορροπίας ανάμεσα στις δύο. Υπό συνθήκες οικονομικής βελτίωσης ή σταθερότητας, η πολιτική συρρικνώνεται και αποκτά καθαρά δευτερεύοντα ρόλο, ως διαχείριση του ήδη δεδομένου. Υπό συνθήκες οικονομικής επιδείνωσης όμως, η πολιτική αποκτά την δυνατότητα να αποκαταστήσει την ημι-αυτονομία της, και συνεπώς να φανερώσει το γεγονός ότι οι διαθέσεις της είναι εντελώς ετερογενείς ως προς αυτές τις οποίες παρουσιάζει η οικονομία. Στην πολιτική, όταν αυτή αποκτά προϋποθέσεις ημι-αυτονόμησης, δεν υπάρχει βελτίωση ή επιδείνωση· υπάρχει μόνο διαφοροποίηση (καλοδεχούμενη για κάποιους, άκρως επώδυνη για άλλους), και οι τροχιές της διαφοροποίησης αυτής δεν επιδέχονται αναγωγή σε ένα στενά προκαθορισμένο σύνολο δυνατοτήτων. Για αυτό και είναι η πολιτική και όχι η οικονομία που μπορεί να κυοφορήσει το νέο, καθιστώντας το ταυτόχρονα ανεξάρτητο από ηθικολογικές αποτιμήσεις "καλού" και "κακού" --αποτιμήσεις που πηγάζουν από μια φενάκη που μόνο η πολιτική είναι ικανή να διαλύσει: ότι υπάρχει μια ουδέτερη, αδιατάρακτα συνεκτική και αυτόνομη υποκειμενική θέση από την οποία γίνεται εφικτό να εκτιμήσει κανείς ηθικά τις όποιες αλλαγές. Η πολιτική σκέψη είναι η σκέψη που αναδεικνύει το ανέφικτο μιας τέτοιας θέσης, το ανέφικτο δηλαδή αυτού που ο Καντ, στο σύντομο κείμενό του για την Διένεξη των Σχολών (1794), οραματίστηκε ως τον ελεύθερο από παραμορφώσεις ρόλο του αναστοχαζόμενου θεατή της πολιτικής βίας.
Πώς θα μπορούσαμε, για να δανειστούμε τον γνωστό όρο του Fredric Jameson, να χαρτογραφήσουμε γνωσιακά τις μετατοπίσεις που άρχισαν να αφήνουν τα πρώτα τους αποτυπώματα στον δημόσιο λόγο την εβδομάδα που πέρασε (αλλά και λίγο ευρύτερα, στο διάστημα του τελευταίου μήνα); Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αρχίζουν να κάνουν πρόδηλη μια δυνητική τριχοτόμηση του πολιτικού πεδίου, με το κάθε τμήμα να παρουσιάζει στοιχεία ανασύνθεσης σε σχέση με το άμεσο παρελθόν. Πιο συγκεκριμένα: ο κυρίαρχος πόλος, ιδεολογικά συνασπισμένος πίσω από άυλα πανό με τις επιγραφές "ωριμότητα", "υπεθυνότητα", "εθνική ενότητα", "πειθαρχία στους επαϊοντες", "λαϊκή αυτοκριτική", συσπειρώνει τους πολιτικούς υποστηρικτές του οικονομικού φιλελευθερισμού, για τους οποίους η κρίση όχι μόνο δεν εκπροσωπεί κρίση νομιμότητας, αλλά αντίθετα πρόκληση συσπείρωσης και σκλήρυνσης στάσης απέναντι στους υπό διαχείριση πληθυσμούς. Τόσο ο βασικός πυρήνας του ΠΑΣΟΚ, όσο και τα πιο ορθόδοξα φιλελεύθερα κομμάτια της ΝΔ (με το δίδυμο Μητσοτάκη- Ντόρας σε πρόδηλη θέση αιχμής), όσο, τέλος, και μια σειρά από δήθεν ιδεολογικά "αδέσμευτους" δημοσιογράφους (Παπαχελάς, Τέλλογλου, Μανδραβέλης και σία) και από γενικά και αφηρημένα "αριστερόστροφους" πολιτικούς και πολιτισμικούς μαϊντανούς, έχουν φτάσει σε κατά βάση συμφωνία για την φύση του κοινού αγώνα τους σε εντυπωσιακά σύντομο χρονικό διάστημα και έχουν καταστήσει τα διακυβεύματα του αγώνα αυτού και την αποφασιστικότητά του σαφέστατα.
Ο δεύτερος πόλος, αυτός ο οποίος λογικά θα βρεθεί στην θέση του τυριού μέσα στο σάντουιτς, είναι αυτός μιας αναποφάσιστης αριστεράς, της οποίας η συνεχιζόμενη αμηχανία πηγάζει από την αδυναμία της να πάρει την κατεξοχήν πολιτική απόφαση που συνοψίζεται στην ιδέα ότι η ομελέτα προϋποθέτει σπάσιμο αυγών. Τα διακριτικά σύμβολα αυτού του πόλου είναι η προσκόλληση σε ένα όραμα του "καπιταλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο" σε μια ιστορική φάση κατά την οποία ο καπιταλισμός δεν δείχνει την παραμικρή διάθεση να ικανοποιήσει έστω προσχηματικά την φαντασίωση· και ταυτόχρονα, η προσήλωση σε αφηρημένα ιδανικά που έχουν εδώ και καιρό απωλέσει κάθε έμπρακτο πολιτικό νόημα: δημοκρατία, ανοιχτή κοινωνία, πολυπολιτισμικότητα, κλπ. Σε αντίθεση με τον πρώτο πόλο, ο οποίος έχει πλήρη συναίσθηση της πολιτικής του φύσης, και στον τρίτο, ο οποίος αρχίζει να δείχνει σημάδια διαμόρφωσης ως πολιτικής φύσης μόρφωμα, ο δεύτερος παραμένει πεισματικά "πολιτισμικός" στη φύση του. Γι αυτόν τον πόλο, το πεδίο μάχης παραμένει ο πολιτισμός, το βασικό όπλο είναι η πολιτισμική ανάλυση, και το κατά βάση επιθυμητό είναι η διαμόρφωση όχι μιας νέας κοινωνικής και πολιτικής τάξης αλλά ενός διαφορετικού, περισσότερο ανεκτικού και εκλεπτυσμένου, πολιτισμού που θα αναπτυχθεί, ανενόχλητος υποτίθεται, στην βάση της πολιτικής και κοινωνικής τάξης ως έχει. Αντιμέτωπη με την βαρβαρότητα των καιρών --από την ανοιχτά εγκληματική εισβολή στο Ιράκ ως την παρούσα παγκόσμια επίθεση στα εργασιακά δικαιώματα-- η συσπείρωση αυτή αναστενάζει μελαγχολικά και αναδεικνύει ως βασικό υπαίτιο ένα ρητορικό σύμπλεγμα: για όλα φταίει το εποικοδόμημα του σκοταδιστικού λαϊκισμού, και αν υπήρχε περισσότερη καλλιέργεια και νοητική εκλέπτυνση, όλα θα ήταν σαφώς καλύτερα.
Ο τρίτος πόλος, αντίθετα, αρχίζει να δημιουργείται ακριβώς γύρω από το σημαίνον "λαός" --ένα σημαίνον που, σε ό,τι αφορά την "σκεπτόμενη" αριστερά, πέρασε σε ιδεολογική ανυποληψία για μεγάλο διάστημα ακριβώς επειδή η κυρίαρχη διάθεση της οικονομίας στην περίοδο 1990-2008 ήταν η --φαινομενική όπως αποδείχθηκε-- ευρωστία. Σήμερα όμως, το σημαίνον αυτό αναδύεται όχι μόνον στο πλαίσιο μιας ρητορικής της εθνέγερσης ή μιας ναρκισιστικής διάθεσης, αλλά σ' αυτό της καταστροφικής απέκδυσης: ο "λαός" έχει τις προϋποθέσεις συγκρότησης ως αρνητικό σημαίνον, ως το όνομα όσων (ανεξαρτήτως εθνικότητας) νιώθουν ότι δεν έχουν πλέον τίποτε να χάσουν, το όνομα αυτών που γνωρίζουν εκ των προτέρων ότι δεν θα έχουν κανένα χώρο στην υπό διαμόρφωση κατάσταση πραγμάτων. Σε αντίθεση με την δεξιόστροφη και ακροδεξιά λαϊκιστική ρητορική, για την οποία ο "λαός" είναι σημαίνον πλησμονής (ένδοξη ιστορία, πολιτισμική ανωτερότητα, περήφανη ενότητα, κλπ), ο "λαός" αποκτά σήμερα τις προοπτικές να εξελιχθεί σε σημαίνον έλλειψης (χρεοκωπία, ανασφάλεια για το μέλλον, έλλειψη προστασίας από το κράτος, ευάλωτες συνθήκες ζωής, κλπ). Σε αντίθεση λοιπόν με τους δύο πρώτους πόλους, ο τρίτος είναι εσωτερικά αντιφατικός: συγκεντρώνει τόσο την παλιά γνωστή λαϊκιστική δεξιά (βλ. δηλώσεις Σαμαρά ότι για όλα φταίει ο νεοφιλευθερισμός) όσο και έναν υπό δυνητική διαμόρφωση χώρο που ίσως δώσει καινούργια πνοή στους πυρήνες του "απροσάρμοστου" αριστερού λαϊκισμού περασμένων δεκαετιών (με κυρίαρχο το ΚΚΕ και τους προσκολλούμενους σε αυτό σχηματισμούς όπως το ΠΑΜΕ).
Η φύση της συγκυρίας είναι τέτοια που αυτός ο τρίτος, ετερογενής πόλος έχει τις δυνατότητες να διεκδικήσει σημαντική μερίδα αποξενωμένων και απογοητευμένων οπαδών από τους πρώτους δύο. Είναι βέβαια πολύ νωρίς ακόμα για να μπορεί να διακριθεί το κατά πόσο θα καταφέρει να μετατρέψει τον στραπατσαρισμένο κυνισμό της μάζας των ψηφοφόρων σε πηγή πολιτικής δύναμης. Αυτό που είναι φανερό ήδη όμως είναι η ενδιαφέρουσα αντίφαση που αρχίζει να διαμορφώνεται γύρω από την δημόσια εικόνα του ΚΚΕ: από τη μία πλευρά, η κατηγορία εναντίον του είναι εδώ και χρόνια ότι είναι ένα κόμμα πλήρως συμβιβασμένο με την θέση του εκ του ασφαλούς θεατή των εξελίξεων, ένα κόμμα βαθιά απαρχαιωμένο, οπισθοδρομικό και ομφαλοσκοπικό, εν πλήρει αδυναμία να ανταπεξέλθει στη φύση των συνθηκών του ύστερου καπιταλισμού. Από την άλλη, το ίδιο αυτό κόμμα, όταν κομμάτι του αναλαμβάνει μαχητική δράση, δέχεται συντονισμένη επίθεση ως μόρφωμα προκλητικά ανυπάκουο, και ταυτοποιείται με χαρακτηριστική ομοφωνία ως ο υπαριθμόν ένα κίνδυνος για την συνταγματική ομαλότητα στη χώρα.
Πώς μπορεί να εξηγήσει κανείς την εξόφθαλμη αυτή πλέον αντίφαση; Είναι δεδομένο ότι όλες οι "αντισυστημικές" και φιλελεύθερες κριτικές απέναντι στο ΚΚΕ --ότι είναι απαρχαιωμένο θεωρητικά, ότι είναι βαθιά συντηρητικό στις δομές του, ότι έχει δείξει μηδενική προσαρμοστικότητα απέναντι στα νέα δεδομένα της κοινωνικής σύστασης στην εποχή της παγκοσμιοποίησης-- έχουν μεγάλη δόση αλήθειας. Με μια όμως εντυπωσιακή διαλεκτική ανατροπή των συσχετισμών, είναι αυτές ακριβώς οι ελειμματικές ποιότητες που αναδεικνύουν αυτή τη στιγμή το μεγάλο του πλεονέκτημα απέναντι σε πιο "προσαρμοστικές" αριστερές πολιτικές και θέσεις: ακριβώς επειδή απέτυχε να αλλάξει εδώ και αρκετές δεκαετίες, το ΚΚΕ εμφανίζεται σαφώς πιο εξοπλισμένο από την δημοκρατική και ανανεωτική αριστερά ή τον μεταμοντέρνο αντιεξουσιασμό να εκμεταλλευτεί την δραστική οπισθοδρόμηση που χαρακτηρίζει πλέον αντικειμενικά τα δεδομένα της "μετα-μεταπολιτευτικής" Ελλάδας. Ενδυναμώνεται δηλαδή ως πόλος πολιτικής όχι από την δική του διάθεση προσαρμογής στην μεταπολιτευτική εποχή, αλλά από την στροφή της τελευταίας σε ένα χρονικό ορίζοντα πριν την μεταπολίτευση, τέτοια ώστε το σύνθημα "νόμος και τάξη πάνω από όλα" να έχει εξελιχθεί σε εξέχουσας σημασίας προτεραιότητα ενός ως τώρα αυτάρεσκα χαλαρού πολιτικού mainstream (αξίζει να αντιδιαστείλει κανείς την εμβληματικά μαλθακή αντίδραση της κυβέρνησης Κ. Καραμανλή στην εξέγερση του Δεκέμβρη με την νευρωτική προσήλωση στο καθήκον που χαρακτηρίζει τον νέο Υ.ΠΡΟ.ΠΟ)
Έτσι, η άκαμπτη πειθαρχία και ο συγκεντρωτισμός του ΚΚΕ ξανα-αναδεικνύουν τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα απέναντι στον ακατάσχετο ατομικισμό και την ανερμάτιστη ετερογένεια του αντισυστημικού και κινηματικού χώρου, την ίδια στιγμή που το αμετάπειστα, άκαμπτα ταξικό λεξιλόγιό του αρχίζει να εκθέτει την ένδεια του οπλοστασίου της μη κομμουνιστικής αριστεράς όταν οι συνθήκες κυριαρχούνται από την καπιταλιστική βαρβαρότητα. Αυτό που οι πρόσφατες επιθέσεις ενάντια στο ΚΚΕ δηλώνουν συνεπώς είναι μια τάση εξώθησής του --με το ζόρι!-- σε ένα δυνητικά αληθώς επαναστατικό κοινωνικό ρόλο· ο πανικός των αρχόντων έχει απωλέσει τόσο πολύ την συναίσθηση του πολιτικού ρίσκου του να αναδεικνύεις μόνο σου τον επίφοβο αντίπαλο ώστε να αναδεικνύει ο ίδιος το ΚΚΕ ως τον μόνο απειλητικό για τις προτεραιότητες της άρχουσας τάξης εγχώριο πολιτικό σχηματισμό της αριστεράς, ανεξάρτητα μάλιστα από το αν το ΚΚΕ έχει την παραμικρή εγγενή δυνατότητα να ανταποκριθεί στην φαντασίωση ότι ο Περισσός κρύβει μέσα του έναν Λένιν. Απομένει να δούμε εάν αυτό που ξεκίνησε ως αντιπερισπαστική μπλόφα, με την πρόθεση να ξεριζώσει εν τη γεννέσει της οποιαδήποτε μελλοντική προσπάθεια συντεταγμένης και πειθαρχημένης ανατρεπτικής πολιτικής δράσης, καταλήξει τελικά να επιτρέψει στο Κομμουνιστικό Κόμμα να ξαναβρεί ένα πραγματικό ιστορικό ρόλο στα σκοτεινά χρόνια που έρχονται.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου