ΝΟΜΑΡΧΕΣ. ΔΗΜΑΡΧΟΙ. ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ. ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΙ ΚΑΙ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ. ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΑΝΤΗΔΕΣ. ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΕΙΘΗΝΙΟΙ ΕΚΛΟΓΕΙΣ. ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ. ΑΝΑΠΤΥΞΗ. ΤΕΧΝΟΚΡΑΤΕΣ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΙ. ΣΧΕΔΙΑ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ. ΕΡΓΑ. ΕΡΓΟΛΑΒΟΙ. ΟΙΚΟΠΕΔΑ. ΜΠΕΤΟΝ. ΚΕΡΔΗ. ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΚΡΑΤΟΣ ΑΛΛΑ ΜΕ ΤΟΠΙΚΟΥΣ ΑΡΧΟΝΤΕΣ. ΑΠΟΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΑΛΛΑ ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΜΕΝΗ ΜΕ ΥΠΕΡΕΘΝΙΚΟΥΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥΣ.
Το χτίσιμο ενός μύθου
Οι περισσότεροι, όταν αναφέρονται σήμερα στο ρόλο της τοπικής αυτοδιοίκησης, έχουν κατά νου την εικόνα ενός πράγματος καινούργιου ή τουλάχιστον με πρόσφατη ιστορία. Την εικόνα αυτή του νέου και άφθαρτου την προωθούν σχεδόν όλα όσα ασχολούνται μαζί της - μη ξεχνώντας φυσικά να πλασάρουν ταυτόχρονα τον εαυτό τους σαν μοναδική λύση όλων των αδιεξόδων.
Συστατικό αυτού του μύθου είναι και η ιδέα ότι μέσα από ένα τέτοιο θεσμό μπορεί να πολεμηθεί το απρόσωπο κράτος και η αδιάφορη κεντρική γραφειοκρατία ή να πειστεί να σκύψει στα πιεστικά προβλήματα ζωής που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες πόλεις και οι κάτοικοι τους.
Ωστόσο αρκεί ακόμα και μια σύντομη ματιά στην ιστορία και την εξέλιξή του θεσμού για να φανεί πόσο πολύ απέχουν όλα αυτά από την πραγματικότητα.
Η προσπάθεια αυτοοργάνωσης των Κοινοτήτων είναι κάτι που ξεκίνησε από την πρώτη μέρα της ύπαρξής τους. Τα ιστορικά παραδείγματα είναι πολλά και αξιόλογα, εκείνα όμως που έχουν ιδιαίτερη σημασία για την Ελλάδα είναι όσα σχετίζονται με τη Δυτική Ευρώπη γιατί αυτή είναι που προβάλλεται συνήθως σαν πρότυπο.
Οι περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες έχουν μια κοινοτική παράδοση με μεγάλη ιστορική διάρκεια που σε πολλές περιπτώσεις ξεπερνάει σε σημασία για τους πολίτες τους ακόμα και τη σημασία του έθνους.
Η παράδοση αυτή προέρχεται από μια περίοδο της ιστορίας τους στην οποία η διατήρηση και η αύξηση των ελευθεριών των πόλεων αντιπροσώπευε μια νησίδα αντίστασης στον αυταρχισμό και την καταπίεση του φεουδαρχικού κράτους. Οι θεσμοί της αυτοδιοίκησης των μεσαιωνικών πόλεων είχαν έτσι ένα αυξημένο κύρος που το κράτησαν σε κάποιο βαθμό μέχρι σήμερα.
Ο καπιταλισμός και τα σύγχρονα κράτη εκμεταλλεύτηκαν τη μεγάλη σημασία της τοπικής οργάνωσης, την αφομοίωσαν και τη χρησιμοποίησαν για την ανάπτυξή τους. Τα δικαιώματα που διατήρησαν οι κοινότητες των πόλεων δεν είχαν τίποτε το επικίνδυνο για τα νέα έθνη. Η αυτοδιοίκησή τους δεν αποτελούσε θεσμό αντίθετο στη σταθερότητα της κεντρικής εξουσίας αλλά αναγκαίο συμπλήρωμα της καλής της λειτουργίας. Οι πολίτες μπορούσαν να εκλέξουν μέσα από διάφορα αντιπροσωπευτικά συστήματα αυτούς που διαχειριζόταν τα τοπικά προβλήματα αλλά οι εκλεγόμενα αυτοί όπως και στις σημερινές εκλογές δεν ήταν τίποτα παραπάνω από μια ακόμη εξουσία.
Οι δήμοι πήραν στα χέρια τους μια σειρά από δραστηριότητες σχεδιασμού, ελέγχου, οργάνωσης και εκτέλεσης έργων, ενώ ανέλαβαν και την άσκηση μιας “κοινωνικής” πολιτικής. Κι όλα αυτά σε τομείς που η κεντρική διοίκηση δεν μπορούσε ή δεν τη συνέφερε να αναλάβει. Στην Ελλάδα και τη Βαλκανική δεν υπάρχουν αντίστοιχα ιστορικά παραδείγματα γιατί η ανάπτυξη και η κοινωνική τους εξέλιξη ακολούθησε διαφορετικούς δρόμους. Οι κοινοτικοί θεσμοί που λειτουργούσαν εδώ πριν από τη δημιουργία του εθνικού κράτους εξαφανίστηκαν και αντικαταστάθηκαν από μια δήθεν αυτοδιοίκηση που αποτελούσε εξάρτημα και εκτελεστικό όργανο της πολιτικής του. Η αυτοδιοίκηση αυτή υπήρξε σ’ όλη την προηγούμενη ιστορία της μια γραφειοκρατική πυραμίδα ψευτοεξουσιών που εξασφάλιζε στους διαχειριστές και τους υπαλλήλους της εισοδήματα και στα κόμματα πολιτικά οφέλη.
Οι αρμοδιότητές της δεν είχαν καμία σχέση μ’ αυτές που ίσχυαν στη Δυτική Ευρώπη. Περιορισμένοι σ’ ένα περιθωριακό ρόλο οι δήμοι και οι κοινότητες στην Ελλάδα δεν απέκτησαν ένα ουσιαστικό ρόλο στα δημόσια πράγματα.
Αυτή η σχετική υπανάπτυξη βοήθησε στη δημιουργία ενός μύθου για τις δυνατότητες, την προοδευτικότητα και τη σημασία της αυτοδιοίκησης πίσω απ’ τον οποίο καλύφθηκαν κάθε είδους κομματικά και χρηματικά συμφέροντα.
Η ιδέα της δήθεν επαναστατικότητας και της ριζοσπαστικότητας έκρυψε το γεγονός ότι η μορφή που έχουν τέτοια θεσμοί είναι ανάλογη κάθε φορά με το επίπεδο στο οποίο βρίσκεται η συγκεκριμένη κοινωνία και δεν αποτελεί λόγο αμφισβήτησής της.
Σήμερα που η συγκεντρωτική μορφή που επικράτησε τις τελευταίες δεκαετίες επιχειρείται να αντικατασταθεί από μια οργάνωση πιο ευέλικτη, αλλάζει και ο ρόλος που καλείται να παίξει η τοπική αυτοδιοίκηση. Έτσι προβάλλεται από όλες τις πλευρές η ανάγκη της αποκέντρωσης και μεταφοράς αρμοδιοτήτων που έχουν σχέση με την ανάπτυξη, το σχεδιασμό και τον εκσυγχρονισμό και η ανάγκη να επεκταθούν οι δυνατότητές της.
Οι στόχοι αυτοί δεν είναι απλώς συνθήματα. Αντίθετα αποτελούν συγκεκριμένες πολιτικές και μέτρα που προωθούν οι κυβερνήσεις και η Ευρωπαϊκή Ένωση καθώς έρχονται στο προσκήνιο οι νέοι σχεδιασμοί για την ενοποίηση και το ξεπέρασμα του ρόλου που έπαιζε ως τώρα το εθνικό κράτος.
Η πόλη και η περιφέρεια γίνονται το νέο έθνος που πρέπει να διαχειριστεί με πιο οικονομικό τρόπο τις εκσυγχρονισμένες λειτουργίες που η γιγάντωση του κράτους και της γραφειοκρατίας του τις κάνει υπερβολικά δαπανηρές και υπερβολικά αργές. Αυτή η μεταφορά έχει τρία τουλάχιστο πλεονεκτήματα:
Το πρώτο είναι το λεγόμενο πλεονέκτημα του μικρού μεγέθους, που εξασφαλίζει λιγότερη γραφειοκρατία, αποτελεσματικότερη καταγραφή και έλεγχο, καλύτερη γνώση κι εκμετάλλευση των τοπικών πόρων.
Ένα δεύτερο πλεονέκτημα είναι ότι όλα αυτά δεν έρχονται σε αντίθεση με τον εθνικό σχεδιασμό και τις στρατηγικές του κράτους ή των διεθνικών οργανισμών όπως η Ευρωπαϊκή Ένωσή. Αντίθετα συνδέονται με τις επιλογές τους με πιο ευέλικτο και αποδοτικό τρόπο.
Το τρίτο είναι ότι εξασφαλίζεται η αποτελεσματικότερη “νομιμοποίηση”, δηλαδή η αποδοχή των αποφάσεων και των σχεδιασμών από τους κατοίκους.
Όλα αυτά και κυρίως το κόστος και οι συνέπειες που θα έχουν στη ζωή τους γίνονται ευκολότερα δεκτά λόγω του δήθεν ανθρώπινου προσώπου και της οικειότητας που έχει η διαχείριση των δήμων, σε αντίθεση με όσα δείχνουν ανοιχτά την εξάρτησή τους από το κέντρο. Μ' αυτό τον τρόπο γίνεται δυνατή η πλήρης εκμετάλλευση των ανθρώπινων δυνατοτήτων. Οι πολίτες κινητοποιούνται σε μεγαλύτερο βαθμό από το κοινοτικό και τοπικιστικό πνεύμα μια και θεωρούν ότι όλα αυτά είναι δικά τους και τους αφορούν άμεσα.
Η επέκταση της ενοποίησης στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης σημαίνει ότι οι θεσμοί που επικρατούν στα κυρίαρχα και πιο ανεπτυγμένα δυτικά κράτη, αλλά και οι νέες πραγματικότητες που διαμορφώνονται πρέπει να επεκταθούν για να καλύψουν το σύνολο των χωρών που την αποτελούν.
Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση και στην Ελλάδα νέων θεσμών όπως η άμεση εκλογή των νομαρχών και η επιλογή των περιφερειαρχών στους οποίους θα μεταφερθούν διάφορες εξουσίες που ως τώρα τις είχε η κυβέρνηση και οι διορισμένοι εκπρόσωποι της.
Η προσπάθεια να στηριχθεί η αλλαγή αυτή και να εξασφαλίσει την αναγκαία συμμετοχή καλύπτεται πίσω από την προβολή δήθεν κοινών στόχων η άλλων παρόμοιων όπως η απελευθέρωση από τον κρατικό έλεγχο, ο εκσυγχρονισμός, η αποτελεσματικότητα ή το ζωντάνεμα της τοπικής κοινωνίας. Ο πραγματικός στόχος συνήθως αποκρύπτεται αλλά δύσκολα μπορεί να εξαφανιστεί. Σύντομα γίνεται φανερό ότι όλα αυτά δεν είναι το πέρασμα σε μια ανθρώπινη κλίμακα που καταργεί τον συγκεντρωτισμό και την αυταρχικότητα της κεντρικής εξουσίας. Αντίθετα είναι μια απόδειξη ότι η κρατική λογική εκσυγχρονισμένη και αποδοτική είναι πια ικανή να πετυχαίνει τους στόχους της ακόμη και κάτω από αυτό που κάποτε συμβόλιζε το αντίθετό της κι ότι λειτουργεί πιο αποτελεσματικά όταν υποκρίνεται ότι καταργεί τον εαυτό της.
Στους νέους θεσμούς δεν υπάρχει τίποτε το δημοκρατικότερο, το πιο ανθρώπινο και το πιο κοινωνικό, ούτε καμιά ευκαιρία για κανένα ξαναζωντάνεμα, παρά μόνο συμφέροντα κι ανάγκες προσαρμογής. Τόσο σε τοπικό και εθνικό, όσο και σε διεθνές επίπεδο κυριαρχεί όλο και πιο πολύ μια οικονομία που καταργεί με την παγκοσμιότητά της οποιαδήποτε ψευδαίσθηση ότι μπορεί να υπάρξει αντίθεση ανάμεσα στο τοπικό και το εθνικό ή ανάμεσα στο εθνικό και το ευρωπαϊκό.
Παντού επικρατούν οι ίδιοι νόμοι και οι ίδιες αναγκαιότητες κι αυτό εξασφαλίζει ότι η τοπική διαχείριση θα τηρεί πιστά τις αρχές που έχει επιλέξει ή διαπραγματευτεί το εθνικό κράτος χωρίς να χρειάζεται η άμεση σχέση με τις φθαρμένες αναποτελεσματικές υπηρεσίες του. Άλλωστε η εξάρτηση από την κυρίαρχη γραφειοκρατία είναι δεδομένη τόσο με το ότι πάντοτε η χρηματοδότηση των πραγματικά σημαντικών δημοτικών προγραμμάτων εξαρτάται από τα κεντρικά ταμεία, όσο και με το ότι βρίσκονται πάντα σε συνάρτηση με τα γενικότερα προγράμματα και τους εθνικούς ή ευρωπαϊκούς στόχους, κάτω από τις ίδιες ουσιαστικά λογικές και κατευθύνσεις. Επιπλέον με αυτό το δήθεν πέρασμα στην κοινωνία των πολιτών και τις ηλίθιες επικλήσεις για συμμετοχή επιχειρείται να μπει στη θέση της καλορυθμισμένης κοινωνίας που οραματίζονται μια ψεύτικη εικόνα αλληλεγγύης και ενότητας. Η συμμετοχή αυτή είναι μια μαγική λέξη που κολλάει παντού. Συμμετοχή στα κοινά, συμμετοχή σε πρωτοβουλίες πολιτών, ομάδες πίεσης, θεσμούς.
Η επίκλησή της είναι όπως τα ξόρκια: επαναλαμβάνεται αδιάκοπα επειδή ακριβώς αυτό που ζητάει δεν υπάρχει. Και δεν υπάρχει γιατί ο καθένας αντιλαμβάνεται - έστω κι αν η πλειοψηφία συνεχίζει να δέχεται αυτή την κατάσταση παθητικά - ότι τίποτε το αληθινό δεν υπάρχει μέσα σ’ αυτά τα πεθαμένα από τη φύση τους πράγματα.
Το σημαντικότερο όμως είναι ότι κάτω από αυτήν την πλαστή εικόνα που προβάλλεται σαν να ήταν η μόνη αληθινή και ταυτόχρονα η λύση σε όλα τα προβλήματα αποσιωπάται κι επιχειρείται να εξαφανιστεί κάθε αίτημα πραγματικής αυτονομίας και ελευθερίας της κοινωνίας.
-------------------------------------------------------------
Απόσπασμα από κείμενο που αλίευσα κάποτε, από κάπου στο διαδίκτυο, δίχως, δυστυχώς να έχω κρατήσει κάπου το url. Η μόνη “υπογραφή” που έχω είναι το παρακάτω:
Η έκδοση αυτή είναι προϊόν συλλογικής δουλειάς με αφορμή τις εκλογές για την τοπική αυτοδιοίκηση που έγιναν τον Οκτώβρη του 94. Πριν από αυτήν την έκδοση τα κείμενα που περιλαμβάνονται σ' αυτήν “βγήκαν στον αέρα” από το Ράδιο Ουτοπία το Σάββατο 15 Οκτώβρη (μια μέρα πριν τις εκλογές), η εκπομπή αυτή μεταδόθηκε, λίγες μέρες αργότερα, και από το Ράδιο Κιβωτός.
Αν θέλετε να επικοινωνήσετε μαζί μας, γράψτε μας στη διεύθυνση: Τ.Θ. 19403, 54012 Θεσσαλονίκη.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου